देश परिवर्तनको खाका: बैकल्पिक शक्तिको खोजी र यथार्थको विवेचना

नेपालको माटोमा फेरि पनि परिवर्तनको हुटहुटी मच्चिएको छ। दशौं शताब्दीदेखि यता कैयौं विद्रोह, आन्दोलन र सत्तासीन सन्धिहरूको साक्षी बनेको यो भूगोलमा अहिले प्रश्न फेरि उही छ— “के फेरि अर्को बैकल्पिक शक्तिको उदयले देशलाई नयाँ दिशा दिन सक्छ?” इतिहासका साक्षीलाई यो प्रश्न तातो सियोसरह हो, जसले विगतका कागजी सपनाहरूको पिँडलाई झस्काउँछ।

तर यो प्रश्नको उत्तर यति सरल छैन। नेपालमा ‘बैकल्पिक शक्ति’ भन्ने अवधारणा आफैंमा विवादास्पद विषय बनेको छ। जुनसुकै नयाँ अनुहार देखा पर्नासाथ बैकल्पिकताको झन्डा फहराउने चलनले आज ‘बैकल्पिक’ भन्ने शब्दलाई नै विद्रूप बनाइसकेको छ। यस लेखमा हामी नेपालमा ‘साच्चिकै बैकल्पिक’ भनेको के हो, यो कस्तो शक्तिले सम्भाल्न सक्छ, र सर्बेन्द्र खनालजस्ता व्यक्तिले के त्यसको नेतृत्व लिन सक्छन् भन्ने विषयमा सविस्तार छलफल गर्नेछौं।

बैकल्पिक शक्तिको अपरिभाषित अवधारणा

पहिला, बैकल्पिक शक्ति भन्नाले के बुझिन्छ भन्ने कुरा स्पष्ट पार्न आवश्यक छ। ‘बैकल्पिक’ शब्दको प्रयोग नेपालमा त्यतिखेरदेखि भइरहेको छ, जबदेखि मुख्यधारका राजनीतिक दलहरू सत्तासिन भए र जनअपेक्षाहरूको हत्या गर्न थालियो। तर, बैकल्पिक शक्ति के केवल राजनीतिक मञ्चको अर्को नाम हो त? होइन।

बैकल्पिक शक्ति भनेको यस्तो आन्दोलन हो, जसले पुरानो संरचनालाई जरा समेत उखालेर नयाँ संरचना निर्माण गर्न सक्छ। यो आन्दोलन केवल नारा होइन; यो विचारको क्रान्ति हो, जसले जनतालाई ‘राष्ट्रको मालिक’ बनाउने सामर्थ्य राख्छ।

तर यहाँ समस्या के हो भने, हामीले अहिले देखिरहेका अधिकांश तथाकथित बैकल्पिक शक्तिहरू केवल असफल दलहरूको छायाँमात्र हुन्। उनीहरूका नेता नयाँ होलान्, तर सोच पुरानै छ।

के सर्बेन्द्र खनालजस्ता व्यक्तिले बैकल्पिक धारलाई सम्भाल्न सक्छन्?

अब एक कदम अगाडि बढेर यो प्रश्नको विश्लेषण गरौं— के सर्बेन्द्र खनालजस्ता व्यक्तिले बैकल्पिक शक्तिको नेतृत्व गर्न सक्छन्?

सर्बेन्द्र खनालको नाम सुन्नासाथ धेरैको मनमा प्रहरी सेवामा रहँदाको उनको छवि आउँछ। उनको कूटनीतिक क्षमता, अनुशासनप्रियता, र स्पष्ट दृष्टिकोणलाई धेरैले सम्मान गर्छन्। तर, बैकल्पिक शक्ति सञ्चालन गर्न केवल व्यवस्थापकीय दक्षता मात्र काफी हुँदैन। यसका लागि एउटा फरक दृष्टिकोण, राजनीतिक दूरदृष्टि, र जनतालाई साथमा लिएर चल्ने नेतृत्व चाहिन्छ। खनालसँग नेतृत्व क्षमता त छ, तर उनले राजनीतिक दृष्टिकोणमा आफूलाई कति परिपक्व बनाउन सक्छन् भन्ने सवाल अझै खुला छ।

नेपालमा किन बैकल्पिक शक्तिको खाँचो छ?

नेपालको वर्तमान अवस्था हेर्दा ‘बैकल्पिक शक्ति’ अब केवल चाहना मात्र नभएर आवश्यकता भइसकेको छ। ठूला राजनीतिक दलहरूको आन्तरिक कलह, नेतृत्वको नैतिक पतन, र जनताको निरन्तर उपेक्षाले यो अवस्थालाई चरम सीमामा पुर्‍याएको छ। अबको बैकल्पिक शक्तिले निम्न पक्षमा काम गर्नुपर्छ:

१. भ्रष्टाचारमुक्त शासन

नेपालको सबैभन्दा ठूलो समस्या भनेकै भ्रष्टाचार हो। ठूला दलहरूले सत्ता हातमा लिएपछि राज्यको ढुकुटीलाई आफ्नो निजी सम्पत्ति सरह प्रयोग गरेका घटनाहरू अनगिन्ती छन्।

२. आर्थिक स्वतन्त्रता र आत्मनिर्भरता

बैकल्पिक शक्तिले देशलाई आत्मनिर्भर बनाउने खाका अघि सार्नुपर्छ। अहिलेको निर्भर अर्थतन्त्रले देशलाई दातृ निकायहरूको गुलाम बनाइरहेको छ। कृषि, पर्यटन, र जलस्रोतको सही उपयोग गरी दिगो आर्थिक विकास गर्न सकिन्छ।

३. न्याय र समानताको प्रत्याभूति

जातीय, क्षेत्रीय, र लैंगिक विभेदको अन्त्य गर्दै सबैलाई समान अवसर दिन सक्ने नीति निर्माणमा बैकल्पिक शक्तिले ध्यान दिनुपर्छ।

४. युवाशक्तिको समुचित उपयोग

देशको ५०% भन्दा बढी जनसंख्या युवाहरू हुन्। तिनको जोश र क्षमतालाई सही दिशा दिन सके मात्र देश समृद्धिको मार्गमा अघि बढ्न सक्छ।

बैकल्पिक शक्तिका लागि आवश्यक गुण

नेपालमा साँचो बैकल्पिक शक्ति निर्माणका लागि निम्न गुणहरू अपरिहार्य छन्:

१. वैचारिक स्पष्टता

बैकल्पिक शक्ति भन्नेबित्तिकै केवल अनुहारको हेरफेर हुनु हुँदैन। वैचारिक रूपमा स्पष्ट, समृद्धि र समानताको पक्षपोषण गर्ने दृष्टिकोण आवश्यक छ।

२. दृढ नेतृत्व

नेतृत्व दृढ र निडर हुनुपर्छ। उसले जनताको आवाजलाई केन्द्रमा राखेर काम गर्नुपर्छ।

३. संस्थागत सुदृढता

स्थानीयस्तरमा बलियो संगठनात्मक आधारबिना कुनै पनि शक्ति टिक्दैन। बैकल्पिक शक्तिले समुदायसम्म आफ्नो पहुँच विस्तार गर्नुपर्छ।

४. दीर्घकालीन सोच

राष्ट्र निर्माण कुनै छिटो सम्पन्न हुने कार्य होइन। दीर्घकालीन सोच र योजनाबद्ध कार्यबिना परिवर्तन सम्भव छैन।

निष्कर्ष: बैकल्पिक शक्तिको नेतृत्व कसले गर्ने?

नेपालमा ‘बैकल्पिक शक्ति’ को नारामात्रले देश परिवर्तन हुँदैन। यो केवल नयाँ अनुहार ल्याएर सम्भव छैन। बैकल्पिक धार निर्माणका लागि वैचारिक दृढता, पारदर्शिता, र समाजको आधारदेखि राष्ट्रको शिखरसम्म एकीकृत दृष्टिकोण आवश्यक छ।

सर्बेन्द्र खनालजस्ता व्यक्तिहरूले यो धारलाई सम्भाल्न सक्छन् भने त्यो यसमा निर्भर छ— के उनीसँग राजनीतिक दृष्टिकोण विस्तार गर्ने इच्छाशक्ति र क्षमता छ? यदि उनीजस्ता व्यक्तिहरू राजनीतिमा प्रवेश गर्छन् र नयाँ सोचका साथ अघि बढ्छन् भने देशले साँचो बैकल्पिक शक्ति पाउन सक्छ।

तर अन्ततः, यो केवल व्यक्तिको मुद्दा होइन। यो समग्र समाजको चेतना र जनताको निर्णयमा भर पर्ने कुरा हो। जबसम्म जनता सचेत हुँदैनन्, तबसम्म कुनै पनि बैकल्पिक शक्ति सफल हुन सक्दैन।

नेपाललाई साँचो परिवर्तन दिनसक्ने शक्ति त्यो हो, जसले केवल सत्ता हत्याउन होइन, देशको रूपान्तरण गर्न आफूलाई समर्पित गर्छ। अबको युग बैकल्पिक धारको हो, तर त्यो धार साँचो अर्थमा वैकल्पिक हुनुपर्छ।